Panopticon

"He who is subjected to a field of visibility, and who knows it, assumes responsibility for the constraints of power; he makes them play spontaneously upon himself; he inscribes in himself the power relation in which he simultaneously plays both roles; he becomes the principle of his own subjection."

(Foucault, Michel. 1975. Discipline and Punish: The Birth of the Prison)

PANOPTICON is an interdisciplinary performance for three dancers, a musician, image and space, inspired by the texts of Michel Foucault on the nature of power. The performance is about power's mechanisms, it's inevitable shifts and it's incorporation into the Body.

FOUCAULT EN MACHT
Proposed originally by Jeremy Bentham in early 19th-century England, the Panopticon was a design of a new type of prison. Individuals would be kept isolated in rings of individual cells, all of which would be observable from a central observation tower. These individuals, who could not see their observers, had to assume they were under observation at all times. Under such circumstances they would have to discipline themselves to follow the institution's rules at all times. The French philosopher Michel Foucault refers to this prison design as metaphor for modern disciplinary societies and its pervasive inclination to observe and normalise.

The writings of Foucault on Jeramy Bentham's prison concept inspired the story and provided the scenario for our performance PANOPTICON.

Foucault argumenteert dat de macht evolueerde van de directe uitoefening van fysieke kracht naar een meer gecontroleerde en tegelijk minder navolgbare werking. De humane ‘disciplines’ (zoals psychologie, pedagogie etc.) boden daartoe de nodige technologie, door de notie van het ‘dociele’ (volgzame) lichaam. Het Panopticon vormt hiervan een sublieme architectonische vertaling.

CONCEPT
De ruimtelijke structuur of het diagram van Bentham’s Panopticon is in wezen dezelfde als die van het klassieke theater: een centraal punt met daarrond concentrische rijen. Waar het theater echter tot doel heeft het publiek een goed zicht te bieden op de toneelvoorstelling, maakt het Panopticon elke beweging in elke cel zichtbaar voor een centrale bewaker. Beide modellen ontstaan door de bewuste hiërarchie van de blik. Surveillance is het spiegelbeeld van spektakel.

De performance PANOPTICON neemt als uitgangspunt de verwarring die deze analogie teweegbrengt: de diametraal tegenovergestelde betekenis die ontstaat door de verschillende invulling van eenzelfde ruimtelijke structuur. Terwijl de disciplines in het Panopticon van Foucault parallelle machtsmechanismen vormen, legt deze performance hun onderlinge conflict bloot. Daartoe worden de nieuwe media expliciet opgevat als machtsinstrument en wordt hun manipulatieve kracht uitgebuit. De performance PANOPTICON ontketent uit de paradigmatische strijd tussen dans en muziek een interdisciplinaire machtsstrijd die elke hiërarchie doet wankelen.

DRAMATURGY
PANOPTICON reveals a layered power game- play versus reality, dance versus music, individual versus system. In and around a spatial figure with variable boarders, sound, movement and images show the struggle of the performers between the freedom of expression and disciplinary power. This struggle provides the spectacle, full of auditory and visual details - an exciting and dazzling total theatre.

The sequence of events, choreographic and musical developments are framed within 4 scenarios:

I. Guarding the Insane
II. Maintaining the Helpless
III. Reforming the Vicious
IV. Punishing the Incorrigible

De scènes vormen een variatie op hetzelfde thema, het afbakenen van telkens dezelfde grenzen echter met verschillende intensiteit, verschillende niveaus. Grenzen naar binnen en naar buiten toe: de grenzen tussen dansers onderling, de grenzen tussen de dansers en de musicus, tussen dansers en publiek, (of zelf, collectief, maatschappij.) De grenzen vormen zowel de basis voor een choreografie van sociale gedragspatronen als voor een muzikale compositie van signalen. Ruimtelijk worden ze vertaald in de geometrie of topografie van territoria, met zwaartepunten en vectoren die als magneten respectievelijk aantrekken en afstoten.

De voorstelling vindt plaats in een energieveld van macht, waarin nooit sprake kan zijn van een vacuüm, van stilstand of vrijblijvendheid, waarin de handelingen van de een automatisch repercussies heeft op de ander, de verhoudingen telkens doet kantelen. De macht transformeert continu. In horten en stoten, maar ook crescendo en decrescendo. De grenzen worden voortdurend afgetast, doorbroken, opgeschoven.

De choreografische opzet concentreert zich op die specifieke vormen van fysicaliteit die het thema communiceren, zonder meteen naar de illustratie van het onderwerp te zoeken in nadrukkelijke symboliek, anekdotiek of narrativiteit. Vanuit fysiek gedrag wordt er geproduceerd posities, formele sequenties, gepassioneerde motieven, strategieën en groepsformaties. Zo schrijft de choreografie fysieke en mentale actie in sequenties die zich baseren op de verleidingen van de vier gekozen scenario’s.

Het spel is een opeenvolging van de cynische variaties op de disciplinaire macht: opvoeding, bewaking, bestraffing, verzorging. Ze vormen een maskerade. Hun institutionele karakter verschaft ze één voor één een schijnbare functionaliteit. De musicus speelt tegen en met de dansers door de keuze van zijn eigen positie. Alle vier uitvoerders worden letterlijk opgesloten voor de ogen van het publiek. De dansers, opgesloten en onder de bewaking van de muziek, raken gepreoccupeerd met het vermijden van beslotenheid, die een vicieuze cirkel van verdediging zal worden.

Videobeelden worden gebruik als dynamische omgeving in de vorm van bewegende beelden en abstracte vormen, en als spiegelbeeld van de machtssymbolen weergegeven in de choreografie. De musicus wordt een eenmansorkest die verschillende instrumenten met/op zich meedraagt. Het instrumentarium, zijn arsenaal bestaat uit allerlei blokfluiten met draagbare versterking en effectenapparatuur. Zijn bewegingen zijn manipulatief en door middel van draadloze systemen is hij op alle plekken inzetbaar, zonder zelf telkens aanwezig te moeten zijn. Zijn bewegende klank is zijn wapen. Hij bezweert de dansers in een collectief ritueel zonder onderscheid. Als bezetenen vertolken ze het Panoptische spel. Elke afwijking wordt gecounterd door zijn muziek. De dansers conformeren zich tot de hen toegelaten of aangeleerde gedragspatronen, ze worden er toe gedwongen of dwingen zichzelf. De ruimte zet uit en satureert. Macht verslaaft.

De uitdaging van de performance schuilt in het blootleggen van het mechanisme, het isoleren van de gedragscode eerder dan de morele ondergrond of betekenis ervan. Het symboliseert het rollenspel in het maatschappelijke contract dat een integratie in de maatschappij belooft in ruil voor sociale discipline. Een maatschappij waarin dingen gebeuren eerder dan of zelfs zonder iets betekenen. Het gedrag eerder als het gevolg van obsessie dan als het gevolg van een fictieve ontwikkeling van personages.

PANOPTICON is met andere woorden geen verhaal, maar een onhoudbare kettingreactie van machtsoefeningen die respectievelijk inbreuk plegen op de lichaamsruimte van de performers en de musicus confronteren met het ontnemen van zijn instrumenten.

Gelijktijdige en opeenvolgende geluiden, bewegingen en beelden tonen de toeschouwers de heftige strijd van de performers tussen vrijheid van expressie en disciplinaire macht. Deze strijd levert een spektakel vol van auditieve, visuele en zintuiglijke gebeurtenissen, enerverend oog- en oorstralend totaaltheater.

"In de voorstelling laat de macht zich van alle kanten zien. De vraag wie wie bespeelt, gaat tussen Isaac in de cirkel en de drie dansers daarbuiten. Zo schril als de hoge klanken zijn uit een keur aan versterkte blokfluiten, zo scherp zijn de scharende lijnen die de groep met armen en benen tekent. Een meerderheid lijkt per definitie machtiger dan een minderheid. Maar toch: de klanken uit dat houten instrument zijn ook een lokroep – unheimlich en urgent, mooi gemixt met elektronica.
Gaandeweg betreedt men elkaars domein. Als een ontembaar genie staat de blokfluitspeler te dirigeren. Maar uiteindelijk delft hij het onderspit en sluiten de panelen zich nauw rond hem, als bladeren van een artisjok."
De Volkskrant

Concept

Jorge Isaac & Nikolaas Vande Keere

Muziek

Roderik de Man

Choreografie

Jack Gallagher

Musicus

Jorge Isaac

Dans

Bodies Anonymous ( P. Cseri, J. Gallagher, K. Hirina)

Video

Arnoud Noordegraaf