Stichting
VisiSonor
SENSORIAL ACTS research
Beschrijving van het project
Sensorial Acts is een praktijkgeoriënteerd onderzoek naar het gebruik van beeld, geur en temperatuursverschil als muzikale parameters.
Sensorial Acts is een multimediaal laboratorium waarin toonhoogteverschuivingen, tijdsvertragingen, dynamische modulaties, klankkleur en ruimtelijke distributie van de klank worden samengebracht in een zintuiglijke ervaring. Sensorial Acts maakt gebruik van kunstmatig opgewekte synesthesie om de elementen van de muzikale compositie om te zetten in een ander medium zoals geur of temperatuur. Het project concentreert zich op de organisatie van verschillende sensoriële gegevens.
Tijdens het onderzoeksproject heb ik inspirerende ideeën en technieken opgedaan voor het gebruik van zintuiglijke elementen binnen de muzikale compositie en uitvoering; een complex maar niettemin fascinerend gebied. Ik heb beoogd op musici (uitvoerders en componisten), theatermakers, technici en overige geïnteresseerden inzicht te geven in de verhouding tussen de zintuiglijke ervaring en de muzikale ervaring in eigentijdse mixed-media voorstellingen.
Gedurende het scheppingsproces merkte ik al snel dat synesthesie tussen klank en andere bronnen een breed onderwerp is waar veel verschillende aspecten bijkomen. Ik moest allereerst het onderzoeksterrein afbakenen, de conceptvraag formuleren, en vervolgens de conceptvraag toetsen aan een aantal artistieke eisen. Hoofdaandacht ging verder naar de compositie van hedendaagse muziek in combinatie met geur en temperatuursverschil.
Ik heb veel informatie gevonden over geur en perceptie, geur en klank, sensoriële marketing, maar heel weinig is bruikbaar gebleken voor mijn onderwerp. Aan de ene kant heb je veel ontwikkelingen voor toepassingen van geur in het voeren van reclame, in de spektakelwereld, in de pop-industrie, in de gezondheidszorg (aromatherapie), hoewel er in de wereld van de hedendaagse podiumkunsten relatief weinig onderzocht en weinig over bekend is.
Met Sensorial Acts wilde ik de totaliteit van de ervaring bestuderen, door het muzikale aspect te verbinden met een visueel en zintuiglijke complement. In deze poging tot "Gesamtkunstwerk" waren de visuele, auditieve en andere onderdelen op elkaar afgestemd als één Gestaltervaring. De nieuwe inzichten en technieken heb ik op zodanige wijze verwerkt dat ze toepasbaar zijn bij de uitvoering in podiumkunsten voorstellingen of installaties.
Geur is Emotie
Als we iets ruiken, wordt dat direct in verband gebracht met een gevoel of herinnering. Vaak is dat het gevoel dat aanwezig was bij de kennismaking met en de opslag van de geur. Dat komt doordat een geur direct naar het zogeheten limbisch systeem wordt gestuurd, zonder eerst de gang door de hersenen te maken. Dat laatste gebeurt wel bij horen, zien en voelen.
Het onderwerp van het onderzoeksproject is de verhouding tussen de zintuiglijk ervaring en de muzikale ervaring in eigentijdse mixed media voorstellingen. Het onderzoek richt zich naar de compositie en beoefening van de hedendaagse muziek in combinatie met beeld, geur en temperatuursverschil.
The medical illustration is provided courtesy of Alzheimer's Disease Research, a program of BrightFocus Foundation.
Het limbisch stelsel is het gedeelte van de hersenen waar de gevoelens zich bevinden en dat een rol speelt bij het geheugen, de begeerte en de creativiteit.
Geur kan sterke indrukken overbrengen die invloed hebben op onze keuzes. In minieme concentraties heeft geur al effect op de hersenen. De neus kan een mens zomaar twintig jaar terugvoeren in de tijd. Omdat hij een geur herkent die onmiskenbaar associaties oproept met een bepaalde gebeurtenis of situatie van toen. De bezitter van deze neus vraagt zich in zo'n situatie af waarom juist nu deze herinnering zich aan hem opdringt.
Ook als we ons zonder aanwijsbare reden bijzonder aangetrokken voelen tot een ander persoon of juist iemand niet kunnen luchten of zien, zouden we er goed aan doen ons meest onderschatte zintuig te raadplegen: de neus.
Er bestaan talloze geuren die ons verleiden en onze perceptie kan manipuleren. Toch zijn toepassingen van ons reukvermogen tijdens podiumkunsten manifestaties tot dusver sterk onbenut gebleven. Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond, dat synesthesieën tussen klank en andere bronnen, bij personen die deze ervaren, in hoge mate individueel verschillend zijn. Er is geen enkele perceptorische grond om een soort "mapping" van visuele of externe gewaarwordingen in auditieve te postuleren. Ook onze lichamelijke gesteldheid is van invloed op de waardering van geur. Er is verschil tussen mannen en vrouwen. Het kan ook gebeuren dat een vrouw tijdens de menstruatiecyclus een zelfde geur op verschillende manieren kan interpreteren. Ook herinnering kan invloed hebben op de interpretatie van geur. Mar wél kan gewezen worden naar de invloed van geur op de intensiteit van de ervaring, de ervaring als geheel.
"Een juiste combinatie van inrichting, geur en muziek geeft het beste resultaat'', zegt de Canadese professor in detailhandel Jean Charles Chebat (1945) die een internationaal erkend expert is op gebied van "sensorial marketing'' (verkoop via de zintuigen).
Dat is ook bewezen in wetenschappelijke experimenten in het veld van aromatherapie, en zelf nieuwe Web sites technologieën (DigiScents, iSmell) waarbij de apparaten worden geactiveerd door de gebruiker (zoals de klik van een muis) of reageren na een bepaald tijdsinterval. Ze scheiden een natuurlijke geur af in de directe omgeving van de gebruiker en versterken zijn ervaring.
Het is mijn overtuiging dat het koppelen van klank en sensoriële ervaringen een rijker muzikaal geheel en sterkere eigentijdsere concertervaring kan opleveren, vooral in een live-situatie waar de musicus (of ensemble) en de gebruikte oppervlakken vrijer kunnen worden opgesteld.
In Sensorial Acts ben ik vertrokken vanuit het Leitmotif: Geur is emotie. Geuren zijn als berichten in ons geheugen opgeslagen. Zij spelen een zeer belangrijke rol in de wijze waarop wij dingen interpreteren en beleven rondom ons heen. Zo heb ik gekozen voor improvisatiemethodes waarmee niet de generatoren van de aangeboden klankwereld en die klankwereld als zodanig worden waargenomen en beoordeeld maar er een op zichzelf staande perceptie van een klankwereld ontstaat. Deze improvisatiemethode is gebaseerd op het gebruik van geur, wind en temperatuur als een uitbreiding van muzikale parameters. Ieder van deze parameters werd individueel en gezamenlijk onderzocht op basis van:
- Duur/Puls
- Samenstelling
- Richting
- Dynamiek
De volgende typen veranderingen waren gebruikt in elke parameter:
- drastisch
- terugkerend
- ter verrijking
- filteren (beïnvloeding van intensiteit)
De toepassingen
In samenwerking met componist Roderik de Man heb ik de muzikale structuren vastgelegd. In eerste instantie hadden we blokfluitgeluiden als bron voor aandrijven van elektronica en elektronisch te bewerken geluid & beeld. De instrumenten, de ademtocht en de stem van de musicus waren de generatoren voor real -time bewerking van de elektronische klanken en geprojecteerde beelden. Door het gebruik van een geurmachine, ventilatoren en radiatoren rondom de spelruimte, hebben we geëxperimenteerd met de mogelijk technieken voor de toepassingen van geuren en temperaturen.
Geur en temperatuur hebben een zeer krachtige eigenschap voor toepassingen in podiumkunsten. Maar een effectieve toepassing van geur en temperatuursverschil in een midden- of grote zaal, is een techniek die (helaas) heel duur kan zijn. Theaters hebben geen geurinstallatie ingebouwd en temperaturen kan je niet zo maar aanpassen. De beste oplossing is de zaal op te splitsen in kleine zones en per zone de gewenste effecten en luchtreiniging toepassen. Je moet dus de afstand tussen bron en ontvanger minimaliseren. Op deze manier kan je snelle wisselingen mogelijk maken. Er moet wel goed nagedacht worden over de plaatsing van luchtslangen, ventilatoren, windmachines, veiligheidsvoorschriften, e.d.
Om de applicaties van geur en temperatuur zo effectief en "intiem" mogelijk te laten ervaren, heb ik besloten om een installatie te maken. Ik heb een soort klein theater ontworpen voor één toeschouwer, een black-box waarbinnen een vervreemdende en afwisselende omgeving wordt gepresenteerd.
Het technisch ontwerp van deze installatie was echter complexer dan ik oorspronkelijk had bedacht. Voor de automatische aan- en uitschakeling van stroom had ik een speciale MIDI controller nodig. Ik moest de aan- en uitschakeling van 20 verschillende apparaten automatiseren, 10 daarvan met een hoge stroomvermogen. De Duitse fabriek Doepfer Musikelektroniek heeft de beste oplossing geleverd door middel van de MTC 64 main-board, en MTC 64 power-board.
De PC board werd vervolgens ingebouwd in een testbehuizing voor 10 kanalen. De definitieve aanpassingen en behuizing werd gemaakt door STEIM Amsterdam.
De rest van de apparatuur heb ik aangesloten op een MIDI Power Pack met 2x Bulgin connectoren.
Het uiteindelijke resultaat is een krachtig MIDI systeem waarbij, op een veilige manier, een behoorlijk vermogen gecontroleerd kan worden.
Geur techniek
Voor dit project heb ik een mooie geurmachine gevonden, de Multi-Scent 6. Dit is een geurmachine met een capaciteit van 6 x 182 M3 per uur, geschikt voor 6 geurblokken en werkend op 230 volt.
Een ingebouwde elektronische timer laat de machine werken naar eigen wens, of de ingebouwd sensor schakelt de machine aan of uit wanneer het licht aan of uit gaat.
De capaciteit van de machine is instelbaar en door een schakelaar is de ventilator in snelheid te regelen.
Een indicatielampje geeft aan wanneer het geurblok vervangen moet worden, bij een gemiddeld gebruik van 8 uur gaat een geurblok 3 tot 4 weken mee. Ook dit is weer afhankelijk van de keuze van de geur en het de keuze van het geurblok.
Geurblokken zijn leverbaar met verschillende capaciteiten.
De geurblokken worden doormiddel van een speciaal procédé van de gewenste hoeveelheid geur voorzien. Het geurblok wordt verwarmd en door de geurmachine omgezet in moleculen, die door een krachtige ventilator naar buiten worden geblazen. Moleculen blijven lang in de lucht hangen en worden door de natuurlijke luchtstroom in de ruimte meegenomen, op deze manier heeft de geur een optimale werking.
Echter, om deze machine te laten lopen in synchronisatie met de computer moest ik een heleboel dingen laten aanpassen (o.a. alle schakelaars zijn verwijderd of losgehaald van de elektronica, elk "geurkanaal" heeft nu een eigen fase+neutraal, net-stekkers zijn bevestigd op het chassis van de machine). De benodigde aanpassingen waren gedaan door de specialisten van
Schrikdraad Elektronisch Ontwerp in Utrecht.
De toepassingen
In de specificatie van de installatie bij het ontwerp werd nagegaan wat de beste luchtafvoer en het beste afzuigingsysteem zou zijn. De afzuiging moest voldoen aan de voorwaarden van de ontwerpspecificatie: snel, discreet, geruisloos. Hiervoor heb ik o.a. een industriële afzuiger aangepast voor snelle afzuiging met kracht.
De plaatsing van de ventilatoren (voor, achter, links en rechts) zorgde voor ruimtelijk distributie van geur en effectieve luchtverplaatsing.
De verschillen in temperatuur werden gegenereerd door ventilatoren (vloer- en torenventilatoren), verwarmingen (o.a. terrasverwarming) en een airconditioner (12.000 BTU).
Uiteindelijk heb ik de warmte gegenereerd door twee verwarmingen. Een daarvan was een terrasverwarming op basis van infrarood.
Voordeel van infrarood is dat het zorgt voor een verhoging van de gevoelstemperatuur.
Infraroodstraling verwarmt de geraakte objecten (huid, kleding) direct. Doordat de huid en kleding direct verwarmd worden (en niet eerst de lucht) is de
gevoelstemperatuur hoger dan de luchttemperatuur. De werkbare afstand tot het apparaat kan al oplopen tot 2 meter.
Een ander voordel van infraroodstraling (in dit geval was het 1500 WATT) is de snelheid om de gewenste warmte te generen. In slechts een paar seconden was de ruimte al helemaal warm te krijgen.
De tweede warmtebron was stoelverwarming. Dat werkte heel goed. De warmte komt heel langzaam en onopgemerkt vanuit een plek waar men het niet verwacht (!). Door middel van de infraroodstraling en de stoelverwarming werd de warmte uit het plafond en uit de grond gehaald. De koeling kwam vanuit de zijkanten (airco en ventilatoren).
Onderweg naar de Sensorial BOX
Voor de eindpresentatie had ik duidelijke doelen en tevens duidelijke strategie gekozen: de Sensorial BOX. Een heldere aanpak was heel belangrijk om de conceptuele structuur van de overeenkomsten tussen alle elementen te laten ervaren. Ik ging als volgt te werk:
Ik concentreerde me op de totaliteit van de ervaring van muziek + temperatuur + geur, begeleid door het beeld (hoewel de compositie werd gemaakt op basis van de activiteitsstructuur van de video). Ik was op zoek naar 1) Modaliteiten zonder verhaal, 2) Saturatie van de perceptie, en 3) Vervreemding van de gebruikelijke sensoriele parameters.
Ik was niet op zoek naar een bepaald verhaal of narrativiteit. Bedoeling was om ruimte te creëren voor eigen associaties en interpretaties van de toeschouwer. Het materiaal moest op de een of andere manier universeel zijn.
"The Visitor: Living by Numbers", een installatie door Luc Courchesne (Canada) plaatst de bezoeker in een boeiende 360∞ projectie.
"Like a sculptor, I am interested in form. The means I am using -computers, video, space- allow me to take upon the challenges associated with giving form in novel ways as I am also trying to include the visitors' existence into the work's inner structures."
Luc Courchesne tijdens de première van het werk in 2001
De isolatie-eigenschappen van dit werk vond ik heel aantrekkelijk: dicht op je lichaam, intiem, een wereld om je heen.
Bovendien, doordat de afstand tussen bron en ontvanger veel kleiner is, kan het effect in kwestie veel beter gecontroleerd worden. Op deze manier kan je een kunstmatige sfeer creëren met bijzondere en flexibele eigenschappen.
In 1995 heeft David A. Martin (USA) zijn "Precision Fragrance Dispenser Apparatus" aan de buitenwereld geïntroduceerd.
Het octrooi (United States Patent 5898475) beschrijft in het bijzonder de synchronisatie van de geurdispenser met visuele beelden, de plaatsing nabij de neus, een ademhalingssensor voor de synchronisatie van de geurdispenser met de ademhaling en de uitvoeringsmogelijkheden van geurpatronen.
In lijn met mijn eerdere producties wilde ik live elektronica elementen gebruiken als expressie middel en niet als doel.
Ik wilde een manier vinden waarmee alle elementen op een natuurlijke manier geïntegreerd zouden kunnen worden.
Belangrijkste uitgangspunten van dit denkkader waren:
Inhoud:
kort en krachtige verhaal
Karakter: interdisciplinair
Kenmerk:
intiem, ruimte voor eigen associaties
Techniek:
operabiliteit van de installatie
Esthetiek:
onzichtbaarheid van de apparatuur
Doel:
het werk moet communiceren en de zintuigen prikkelen
We hebben gekozen voor een kleine, portable, en neutrale ruimte om het werk te presenteren. Eigenlijk een ruimte zonder inhoud, die niet voor zichzelf maar door de elementen en objecten daarin spreekt. De live elektronica speelt hierin een bepalende rol, door middel van gespatialiseerde geluidsweergave, het aansturen van temperatuurveranderingen rondom het speloppervlak, en de directe coördinatie tussen de muziek en digitale beelden.We hebben met Truss- en vouwbare constructies geëxperimenteerd. De installatie zou snel en in een kleine ruimte opgebouwd moeten worden. Toch waren deze vormen van constructies veel te zwaar, vaak een dure aangelegenheid, en uiteindelijk onhandig.
Ik ging verder met een cilindrische ontwerp. Het idee was een cilindrisch projectiescherm, een stoel in het midden voor één toeschouwer, muziek wordt afgespeeld via een draadloze hoofdtelefoon. Video projectie komt uit de front + back + vloer, alle 3 tegelijk (3 maal dezelfde projectie door middel van 3 beamers). Dit was een aantrekkelijke optie, maar uiteindelijk niet bruikbaar vanwege onze ruimtelijke beperkingen (de installatie zou geplaatst moeten worden in een kleine ruimte; terwijl het totale uiterlijk oppervlak van de cilinder ong. 5 vierkante meters was).
Terug naar de vierkante versie hebben we de meest geschikte oplossing gevonden. Een Box van ca. 2x2x2 mts (LxDxH); een LCD projectiescherm van 19’’; één stoel voor één toeschouwer; muziek wordt afgespeeld door een draadloze koptelefoon; de Box is helemaal geïsoleerd van de buitenwereld; een kleine draadloze camera voor de binnenkant van de Box; afvoerslangen (hete lucht en geur) van ca. 30 mts.
De muzikale context in de Sensorial BOX bestaat uit een aantal vooraf ontwikkelde (elektronische) geluidsbewerkingen. Deze kunnen worden voorgesteld als "reservoirs", die in de loop van de presentatie gevuld worden in combinatie met beeld, geur en temperatuursverschil. Ik werkte met beelden die heel traag transformeren door middel van vorm- en kleurmanipulatie. De installatie presenteert 5 scenario’s met snelle overgangen, elk onderdeel schets met 1 beeld, geabstraheerd door kleur en slowmotion. De volledige lengte is 7 minuten.
Download the brochure "Sensorial Acts"
You can download the full brochure "Sensorial Acts", free of charge!
Just send us an e-mail with your name and email address, and we will be pleased to send you the download instructions.
The brochure is only available in Dutch.
concept & elektronica: Jorge Isaac
muziek: Roderik de Man
beeld: Arnoud Noordegraaf
production: Visisonor Media Productions (2006)
Scenario I:
zintuiglijk introductie
Scenario II:
"vader / moeder"
Scenario III:
"wandelen"
Scenario IV:
"drukte"
Scenario V:
"water"
Mede mogelijk gemaakt door de steun van het Fonds voor Amateurkunst en Podiumkunsten, en STEIM
